MACBETH’İN KALIP YORUMLARA SIĞMAYAN TRAJEDİSİ – II
Hasan Erkek
Tragedyayı Belirleyen Trajik Kişinin Varlığı, Nitelikleri ve Eylemleridir
Tragedyanın tanımı ve içeriği çağdan çağa değişiklikler gösterir. Benzer bir değişimi tragedyayı yaşayan kişilerde de görürüz. Antik Yunan Tiyatrosunda, trajik kişi “ortalama insandan daha iyi” insanlar arasından seçilir. Bunlar, genellikle tanrılar, yarı tanrılar ya da tiranlardır. Klasik dönemde, krallar, büyük komutanlar, soylu kişiler ele alınıp işlenir. Romantik dönemde bu kişiler yerlerini şerefi ile aşkı ya da görevi ile aşkı arasında kalmış âşıklara, şövalyelere bırakır. Sıradan insanın tragedyasına eğilmek için 19. yüzyıl beklenecektir.
Bu değişikliklerle birlikte her tragedyanın değişmez bazı temel özellikleri bulunmaktadır. Bir tragedyayı, bir anlamda onun “motor”u olan başkişisi belirler. Tragedya adlarının, içerdikleri trajik kişilerin adlarıyla (Zincire Vurulmuş Prometheus, Antigone, Kral Oidipus, Medeia, Hamlet, Kral Lear, Othello gibi) oluşturulmuş olmaları boşuna değildir.
Aristoteles’e göre, trajik kişi, “ortalama insandan daha iyi” olmakla kalmamalı, o kişi yüksekten düşmeli; öyküsü “mutluluktan felakete” uzanmalıdır. Bu hâliyle seyircilerde korku ve acıma duyguları uyandırmalıdır. Ancak, erdemli bir kişinin mutluluktan felakete düşmesi seyircilerde “acıma ve korku” değil, adalet duygusunu sarstığından dolayı olsa gerek, öfke uyandıracaktır. İşte burada, Aristoteles’in ileri sürdüğü “hamartia” (trajik hata) kavramı devreye girer. Ortalamadan üstün ve erdemli olan birinin yüksekten düşmesinin, seyircide “acıma ve korku” duyguları uyandırması için bir “hata”sı olması gerekir. “Bu hata (hamartia) iyi bir insanın, bilmeden yaptığı yanlış hareket ya da ahlaki olmayan bir zayıflıktır.” Genellikle trajik kahramanın kişiliğinde bulunan bu zaaf, eyleminde de somut olarak ortaya çıkar. Trajik kahramanın mükemmel olmaması, hata yapabilmesi yani “şaşan beşer” olması, onu seyircilere yaklaştırır. Böylece seyirciler, trajik kahramanla kendileri arasında duygusal bir yakınlık (empati) kurabilecek, belki daha da ileri giderek onunla özdeşleşeceklerdir (identification). Bahtı mutluluktan felakete döndüğü (peripetie) zaman onun yıkımından acı (pathos) duyacaklardır. Benzer bir zaafa sahip olma, benzer hataları yapma ve benzer biçimde yıkıma uğrama ihtimali nedeniyle de korkuya kapılacaklardır. Tragedyayı izleyince, bir yaşantıdan geçecek, böylece ruhları tutkulardan arınacaktır (katharsis).
devamı için ABONE OL