SAHNE VE TOPLUM: TİYATRO BİR EĞLENCE ARACI MI?
Abdülkadir Yıldırım
Tiyatro, yüzyıllardır sadece bir sanat formu olmanın ötesinde, toplumsal tartışmaları, değerleri ve iktidar ilişkilerini göz önüne seren bir platform olmuştur. Antik Yunan’dan bugüne kadar uzanan bu köklü tarih, tiyatronun kamusal alan anlamında ne kadar önemli bir rol oynadığını açıkça göstermektedir. Ancak bu roller zamanla değişmiş, tiyatro kent yaşamının merkezinde yurttaşların toplumsal meseleleri konuştuğu kamusal alan işlevinden uzaklaşmış; eğlence aracı veya sanatsal bir gösteri hâline gelmiştir. Tiyatronun kamusal alan niteliği, tarihsel süreçte dönüşmüş, dönemin sosyopolitik dinamiklerine göre evrilmiştir. Özellikle Rönesans sonrası tiyatro, aristokratik bir temsil mekânına dönüşmüş; izleyici düzenini de sosyal sınıflara göre belirlenen hiyerarşik bir yapı hâline gelmiştir. Peki bu dönüşüm, tiyatronun eleştirel bir kamusal akıl üretme alanından toplumu seyirci konumuna indirgeyen pasif bir “gösteri mekânı”na evrilmesine mi neden oldu?
Kamusal Alan, Temsiliyet ve Sahne Gerçekliği
Tiyatronun kamusal alan ile kurduğu karmaşık ilişkiyi anlamak için kamusallık ve temsiliyet gibi temel kavramlara değinmek gerekir. Jürgen Habermas’ın kamusal alan teorisi, bireylerin özgürce tartışabildiği, fikirlerini açıkladığı, ortak meseleleri ele alabildiği ve kamusal akıl yürütebildiği bir alanı işaret eder. Bu çerçevede tiyatro, bir zamanlar eleştirel bir tartışma ve kolektif akıl yürütme alanıydı. Ancak Guy Debord’un gösteri toplumu eleştirisinde modern toplumların kamusal alanı “gösteri” ye indirgenerek bireylerin “pasif” seyircilere dönüştüğünü savunulur. Başka bir deyişle, gerçek hayat deneyimleri, yerini imgelere, gösterilere bırakmıştır.
Bu kuramsal çerçeveler ışığında, tiyatro sadece estetik bir üretim alanı olmaktan çok daha fazlası, bir görünürlük ve iktidar mekânıdır. Tiyatronun mekânsal düzenlemeleri, oyuncu-seyirci ilişkileri üzerinden nasıl bir temsil rejimi oluşturduğu ve bu rejimin kamusal alan üzerinden nasıl yansıdığı bu yazının çerçevesini oluşturmaktadır. (…)
devamı için ABONE OL